Gazeta Krakowska – 28.09.2007r.

Gorlickie Prawdy i Mity

Idea utworzenia muzeum w Gorlicach ma długą i ciekawą historię, która wiąże się z nazwiskami Wojciecha Biechońskiego i księdza Bronisława Świeykowskiego. Oni pierwsi postulowali utworzenie w Gorlicach “Izby Pamiątek”, gdzie gromadzone byłyby eksponaty ilustrujące historię miasta. Niestety, idea ta szybko upadła ze względu na wybuch I wojny światowej. Miasto w wyniku bitwy, stoczonej na początku maja 1915 roku, zostało doszczętnie zniszczone. Tragedia ta spowodowała powrót do przedwojennej myśli,by zabezpieczyć ocalałe pamiątki dla potomnych. Idee utworzenia muzeum miała propagować Pierwsza Wystawa Pamiątek Wojennych urządzona w salach Starostwa Powiatowego w Gorlicach w dniach od 20 września do 5 października 1919 roku.

Wystawa została zorganizowana z inicjatywy Komitetu Urządzenia Wystawy Pamiątek Wojennych w skład, którego wch odziły takie osobistości, jak ówczesny burmistrz wojenny – ksiądz Bronisław Świeykowski, starosta gorlicki – Idea utworzenia muzeum w Gorlicach ma długą i ciekawą historię, która wiąże się z nazwiskami Wojciecha Biechońskiego i księdza Bronisława Świeykowskiego. Oni pierwsi postulowali utworzenie w Gorlicach “Izby Pamiątek”, gdzie gromadzone byłyby eksponaty ilustrujące historię miasta. Niestety, idea ta szybko upadła ze względu na wybuch I wojny światowe. Miasto w wyniku bitwy, stoczonej na początku maja 1915 roku, zostało doszczętnie zniszczone. Tragedia ta spowodowała powrót do przedwojennej myśli,by zabezpieczyć ocalałe pamiątki dla potomnych. Idee utworzenia muzeum miała propagować Pierwsza Wystawa Pamiątek Wojennych urządzona w salach Starostwa Powiatowego w Gorlicach w dniach od 20 września do 5 października 1919 roku.
Wystawa została zorgan izowana z inicjatywy Komitetu Urządzenia Wystawy Pamiątek Wojennychw skład, którego wchodziły takie osobistości, jak ówczesny burmistrz wojenny – ksiądz Bronisław Swieykowski, starosta gorlicki – Aleksander Strzelbicki, dyrektor magistratu – Konstanty Laskowski, architekt miejski – Józef Barut oraz znany gorlicki kolekcjoner – Jan Benisz.

Mimo udziału w pracach komitetu tak znanych osobistości wystawa nie stała się, niestety zaczynem powstania gorlickiego muzeum. Przeszkodziły temu problemy finansowe miasta i sprawy związane z odbudową Gorlic. Ideę utworzenia muzeum w Gorlicach przejęło powstałe w 1923 roku Towarzystwo Upiększania Miasta Gorlic i okolicy, które kontynuowało działalność poprzedników i w dalszym ciągu gromadziło ocalałe z wojny pamiątki gorlickie. Zbiory te wystawiono na Drugiej Wystawie Pamiątek Wojennych otwartej w 20 rocznicę bitwy gorlickiej w dniu 2 m aja 1935 roku.

Muzeum przy Wąskiej

Idea utworzenia muzeum w Gorlicach odżyła po zakończeniu II wojny światowej. Ówcześni pracownicy magistratu i działacze społeczni przystąpili do remontu kamieniczki przy ulicy Wąskiej pochodzącej z końca XVIII w., z przeznaczeniem na przyszłe muzeum. Inicjatywę utworzenia muzeum wspierał także Zarząd Główny PTTK i jego komisja Opieki nad Zabytkami pod przewodnictwem dr. Stanisława Herbsta. Dzięki zaangażowania takich członków gorlickiego Oddziału PTTK, jak Konstanty Laskowski, Stanisław Gabryel czy Alfred Wacławski, w wyremontowanej kamieniczce w dniu 22 lipca 1957 roku oficjalnie otwarto “Muzeum Regionalne PTTK”. Jego pierwszym kierownikiem został wspomniany Alfred Wacławsk, który pełnił tę funkcję do 1966 roku.

Muzeum od początku swej działalności gromadziło i zabezpieczało w miarę swoich możliwości wszelkie zabyt ki z zakresu historii Gorlic, regionu oraz kultury materialnej Pogórzan i Łemków. Początkowo zbiory zgromadzone były w trzech działach – historii miasta, historii przemysłu naftowego oraz dziale etnograficznym.

Muzealne skarby

Do najcenniejszych zabytków z zakresów historii miasta należą statutu gorlickiego cechu szewskiego z 1450 i 1638 roku, księgi cechu krawieckiego oraz skrzynie cechowe. Ponadto w tych zbiorach znajdują się wszystkie atrybuty dawnego sadownictwa grodzkiego, począwszy od ksiąg sadowniczych potocznie zwanych “Saxonem”, używane w Gorlicach jeszcze w XIX wieku, o czym świadczą pieczęcie na odwrocie okładek przedstawiające herb Gorlic z napisem “MAGISTRAT DER STAD GORLICE:, a skończywszy na kajdanach.

W dziale poświęconym historii przemysłu naftowego zgromadzono pamiątki związane z pobytem w Gorlicach w latach 1853-1858 wynalazcy lampy naftowej – Ignacego Łuka siewicza. Wśród eksponatów znajduje się alembik aptekarski, używany przez Ignacego Łukasiewicza do destylacji ropy oraz fragment starej apteki prowadzonej przez niego z oryginalnym sprzętem pochodzącym z epoki. W dziale tym znajduje się też kolekcja stołowych lamp naftowych, produkowanych przez najbardziej znaczące firmy austrijackie i niemieckie w XIX wieku. Wszystko to ozdobiono obrazami olejnymi z epoki przedstawiającymi krajobrazy przemysłowe z pierwszymi szybami naftowymi.

W dziale etnograficznym zgromadzono eksponaty odnoszące się do kultury materialnej pogórza Gorlickiego i Łemkowszczyzny. Do najbardziej ciekawych eksponatów w tym dziale należy skrzynia – sąsiek na zboże w kształcie przypominające rzymski sarkofag ozdobiona motywami zygzaków i skośnej kratki, wykonanymi techniką ryzowania. Stanowi on unikatowy w tej formie przekład przenikania elementów sztuki włoskiej z ludową na naszym terenie. Drugim bardzo ciekawym eksponatem jest w “portret rodzinny” wykonany przez Jana Wszołka z Rożnowic w 1904 roku. Uderza dużym realizmem i zindywidualizowanym wyrazem twarzy portretowanych osób. Które przedstawiono w owalnych medalionach spowitych w secesyjny ornament wici roślinnej. Wśród eksponatów ważne miejsce zajmują stroje ludowe Pogórzan i Łemków. Zgromadzono duży zbiór okazałych chust, bogato haftowanych koszul, spódnic i zapasek oraz wełnianych cuw.

Operacja Gorlicka

W 1995 roku z działu historii Gorlic wyodrębniono eksponaty dotyczące historii bitwy gorlickiej i utworzono stałą ekspozycję obrazującą zmagania 4 korpusów 11 Armii gen. Augusta von Mackensena z X Korpusem Rosyjskim gen. Mikołaja Protopopowa w pierwszym dniu Operacji Gorlickiej. Ekspozycja ta prezentuje też szereg militariów z tego okr esu jak: broń palną i sieczną obu walczących stron, granaty ręczne, pociski karabinowe oraz przedmioty wyposażenia żołnierskiego. Znajduje się ty też wiele pamiątek po operacji gorlickiej jak choćby pamiątkowe, brązowe plakiety przedstawiające atak na wzgórze Pustki czy też album fotografii z okresu bitwy ofiarowany przez ówczesnego dowódcę 100. Cieszyńskiego Pułku Piechoty, płka Franciszka Latinika. Dział tez w 2005 roku został uzupełniony o ekspozycje figur woskowych, przedstawiających uczestników przełomu gorlickiego w maju 1915 roku.

Omawiając działalność gorlickiego muzeum PTTK, nie sposób pominąć archiwum muzealnego, które zawiera wiele wartościowych dokumentów obrazujących życie społeczne, polityczne i kulturalne Gorlic oraz naszego regionu w różnych okresach.

Szczególnie warto wspomnieć o uporządkowanych materiałac h po pośle na Sejm- Konstantym Laskowskim, które są skarbnicą wiedzy o życiu międzywojennych Gorlic.

Gorlickie Muzeum PTTK w miarę swoich możliwości stara się też kolekcjonować zabytki z zakresu malarstwa, grafiki i rzeźby artystów związanych z regionem przez pochodzenie lub tematykę prac. Do najcenniejszych należą obrazy bieczanina Apolinarego Kotowicza, ucznia Jana Matejki, Tadeusza Rybkowskiego i Aleksandra Augustynowicza. Do cennych grafik należą drzeworyty o tematyce regionalnej Marii Gabryel – Różyckiej, lwowianki, zamieszkałej po 1945 roku w Gorlicach. Natomiast najbardziej okazale z rzeźb prezentują się prace Konstantego Laszczki i spuścizna po Antonim Hyblu, rzeźbiarzu z Ropy.

Atrakcją są wystawy

Ważnym aspektem pracy kulturalnej gorlickiego muzeum PTTK jest działalność wystawiennicza. W swojej historii muzeum gorlickie mi ało kilka wystaw, które odbiły się szerokim echem w Polsce, o których pisała nie tylko prasa regionalna. Mam tu na myśli wystawy “Pieniądz starożytnego Rzymu”, zorganizowanej w marcu 1986 roku, na której pokazano w porządku chronologicznym ponad 250 monet rzymskich w dwóch działach – monety Republiki Rzymskiej i monety Cesarstwa Rzymskiego. Kontynuacją tej wystawy była następna wystawa numizmatyczna “Pieniądz Bizancjum” którą zorganizowano jesienią 1986 roku. Prezentowano na niej 129 monet przedstawiających rozwój mennictwa bizantyjskiego z okresu od początku panowania cesarza Arkadiusza, pierwszego władcy Bizancjum (395-408) do Aleksego Komnena włącznie (1081-1118). Dzięki tym wystawom wiely gorliczan zobaczyło po raz pierwszy w swoim życiu monety starożytne. Bardzo ciekawa, zorganizowana w 1988 roku na fali wzrostu zainteresowania historią Polski, była wystawa “Historia Polski w medalach” ze zbiorów Antoniego Świątkiewicza. Wówczas zaprezentowano wiele “zakazanych” medali m.in. z podobiznami gen. Władysława Andersa.

Wystawa cieszyła się dużym powodzeniem i była kilkakrotnie przedłużana ze względu na ciągłe propozycję nauczycieli szkół gorlickich, chcący wprowadzić w muzeum lekcję historii. Podobnie było w ubiegłym roku kiedy zorganizowana została wystawa z okazji 50 lecia śmierci ks. Bronisława Swieykowskiego, wojennego burmistrza Gorlic, na które zgromadzono pamiątki po “najznakomitszym wśród obywateli miasta Gorlic”.

Nie sposób pominąć również ludzi, dzięki którym gorlickie Muzeum PTTK mim wielu przeciwności losu powstało, funkcjonuje i bierze czynny udział w kulturalnym życiu Gorlic. Należy tu wymienić przede wszystkim kierowników – pierwszego – Alfreda Wacławskiego oraz ostatniego < strong>Leszka Brzozowskiego, którzy wiele czasu i sił poświęcili, aby placówka mogła dobrze służyć mieszkańcom naszego miasta, zapatrując się zapewne na maksymę wypisaną na oprawie jednej z ksiąg prawa magdeburskiego znajdującą się w gorlickim muzeum PTTK – “FRUSTRA VIVIT, QVINIEMINI PRODEST” – “Nadaremnie żyje ten, który nikomu nie służy”.

tekst z Gazety Krakowskiej (28 wrzesień 2007 – piątek), autor Andrzej Ćmiech